Αποχαιρετώντας την Κοζάνη, ο εθνικός οδικός άξονας Κοζάνης – Ιωαννίων κατευθύνεται βορειοδυτικά, με αρχικό προορισμό την αρχοντική Σιάτιστα. Μετά 24 χλμ. πορείας στις επίπεδες εκτάσεις που ορίζει η κοιλάδα του Αλιάκμονα, η πινακίδα που θα συναντήσετε καθ’ οδόν δείχνει την κατεύθυνση που πρέπει στη συνέχεια να ακολουθήσετε, έτσι ώστε μετά από 4 χλμ. ανηφορικής διαδρομής να προσεγγίσετε την παραδοσιακή πολιτεία της Σιάτιστας, ενός από τα γραφικότερα αστικά κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας.
Οι δύο γραφικές συνοικίες (Άνω Σιάτιστα - Κάτω Σιάτιστα \ Γεράνεια) στις οποίες είναι χωρισμένη η Σιάτιστα προσφέρουν στους επισκέπτες την ευκαιρία μιας αλησμόνητης περιπλάνησης μέσα στα στενά λιθόκτιστα καλντερίμια που τις αυλακώνουν φιδίσια, ενώ παράλληλα τα επιβλητικά αρχοντικά που κοσμούν τον οικιστικό ιστό της πόλης, άριστα δείγματα της τοπικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής, αντανακλούν τη λάμψη και την οικονομική ευμάρεια της Σιάτιστας σε αλλοτινές εποχές.
Κτισμένη τον 15ο αιώνα στις πλαγιές του Ασκίου σε υψόμετρο 920 μ. η πόλη γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική ακμή κατά τον 18ο-19ο αιώνα χάρη στο εμπόριο της γούνας, στην παραγωγή υφαντικών προϊόντων και στην επισταμένη αμπελοκαλλιέργεια, καρπός της οποίας υπήρξε η παραγωγή του «ηλιαστού», ενός κρασιού του οποίου η φήμη επισκίασε ακόμα και τα αντίστοιχα γαλλικά στις ευρωπαϊκές αγορές εκείνης της εποχής.
Η όλη αυτή ζηλευτή εμπορική δραστηριότητα της Σιάτιστας είχε ως αποτέλεσμα να συσσωρευτεί άφθονο χρήμα στις τσέπες των δραστήριων ντόπιων, οι οποίοι προχώρησαν σταδιακά στην κατασκευή δημοσίων κτηρίων, εκκλησιών, επιβλητικών αρχοντικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Ανάμεσα στα πάμπολλα αρχοντικά που διασώζονται ως σήμερα και τα οποία εντυπωσιάζουν για την πλούσια εσωτερική τους διακόσμηση, την απαράμιλλη αισθητική τους και την άπλετη χρήση ξύλου στην κατασκευή των εσωτερικών χώρων (ταβάνια, τζάκια, σκάλες), ξεχωρίζουν τα αρχοντικά του Νερατζόπουλου (1754), του Μανούση (1762) και του Πουλκίδη (1752). Επίσης, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, γνωστή για τις αγιογραφίες της, δεν πρέπει να λείψει από τα αξιοθέατα της περιπλάνησής σας.
Μακεδονικά αρχοντικά
Με αφετηρία λοιπόν την αρχοντική Σιάτιστα, ο επαρχιακός άξονας Σιάτιστα-Πτολεμαΐδα φιδοσέρνεται νωχελικά πάνω στο ανάγλυφο του όρους Άσκιου και εκτελεί χρέη ξεναγού στη γνωριμία μ’ ένα πλήθος ταπεινών λιθόκτιστων οικισμών, τους οποίους μάταια θα αναζητήσετε στις σελίδες κάποιου τουριστικού φυλλαδίου.
Εράτυρα, Σισάνι, Νάματα, Βλαστή… Αυτούς τους οικισμούς ενώνει η κόκκινη γραμμή του χάρτη που ξεκινά από τη Σιάτιστα και με βόρεια κατεύθυνση αγγίζει μετά από μια πορεία 54 χλμ. την Πτολεμαΐδα. Κατά τους χειμερινούς μήνες, πριν κινηθείτε πάνω στην συγκεκριμένη διαδρομή καλό θα ήταν να συμβουλευτείτε τις τοπικές αρχές ή τους ντόπιους για την κατάσταση του δρόμου (χιόνια, παγετός).
Μόλις 12 χλμ. χωρίζουν τη Σιάτιστα από την Εράτυρα. Ο ασφάλτινος επαρχιακός άξονας, αν και ελικοειδής στην αρχή του, στη συνέχεια αποκτά μια πιο ευθύγραμμη πορεία και σίγουρα δεν θα σας κουράσει, ενώ το γυμνό, αποψιλωμένο τοπίο των πρώτων χιλιομέτρων θα τραβήξει την προσοχή σας.
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική προσωπικότητα της Εράτυρας (πρώην Σέλιτσα), που είναι κτισμένη σε υψόμετρο 800 μ. παραμένει αναλλοίωτη χάρη στα πάμπολλα δίπατα μακεδονίτικα αρχοντικά που εξακολουθούν να ορθώνονται πεισματικά μέσα στον οικιστικό πυρήνα της ορεινής κωμόπολης. Κατά το πρόσφατο παρελθόν (16ο-18ο αιώνα), η Εράτυρα υπήρξε ένα σημαντικό κτηνοτροφικό και γεωγραφικό κέντρο της περιοχής, με πλούσια αμπελουργική παράδοση και πάμπολλα εργοστάσια βυρσοδεψίας.
Κάντε μια μικρή στάση στην πλατεία της Εράτυρας για καφέ ή τσίπουρο παρέα με τους φιλόξενους ντόπιους, περιπλανηθείτε στα γραφικά σοκάκια της, επισκεφθείτε το Παραδοσιακό-Λαογραφικό Μουσείο στην κεντρική πλατεία και στη συνέχεια ανηφορίστε στον δασικό χώρο αναψυχής του Αγίου Αθανασίου (3 χλμ. βορειοανατολικά), απ’ όπου μπορείτε να απολαύσετε μια μοναδική πανοραμική θέα της ευρύτερης περιοχής.
Στις όχθες του Μύριχου
Μετά την Εράτυρα, σειρά έχει το Σισάνι να ανοίξει την οικιστική αγκαλιά του και να σας υποδεχτεί. Εδώ, τον πρώτο λόγο έχει η τοπική φύση με πρωταγωνιστή τον ποταμό Μύριχο και την στενή κατάφυτη κοιλάδα που σχηματίζεται από το υδάτινο πέρασμά του. Η πρώτη συνάντησή σας με τον ποταμό Μύριχο θα γίνει περίπου 4 χλμ. βόρεια της Εράτυρας, στην διασταύρωση για τον οικισμό Πελεκάνο. Στο υπόλοιπο της διαδρομής, ως το χωριό Σισάνι, τα κελαρυστά νερά του μικρού ποταμού που κυλά στα αριστερά του οδικού άξονα θα συντροφεύουν το ταξίδι σας.
Κτισμένο σε υψόμετρο 850 μ., το καταπράσινο Σισάνι (16 χλμ. βόρεια της Εράτυρας) βρίσκεται κάτω από την σκιά του Άσκιου και απολαμβάνει την ευλογημένη παρουσία του ποταμού Μύριχου. Στον μικρό αγροτικό οικισμό των 300 κατοίκων, που κάποτε αποτελούσε έδρα επισκοπής για εβδομήντα χωριά της ευρύτερης περιοχής, η καλλιέργεια του φασολιού κυριαρχεί στις γεωργικές ενασχολήσεις των ντόπιων.
Στα περίχωρα του χωριού, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως υπολείμματα τρίκλιτης βυζαντινής εκκλησίας (11ου αιώνα), που μάλλον είναι κτισμένη πάνω σε παλαιότερο θρησκευτικό κτίσμα. Ο χώρος της βυζαντινής εκκλησίας βρίσκεται δίπλα στην Ιερά Μονή της Παναγίας και είναι επισκέψιμος, όπως επισκέψιμες είναι οι δυο παραδοσιακές νεροτριβές (δριτσέλες) του χωριού που λειτουργούν ακόμα στις όχθες του ποταμού.
Από το Σισάνι επιχειρήστε μια μικρή ασφάλτινη παράκαμψη 5 χλμ. και ανηφορίστε στο χωριό Νάματα, που βρίσκονται κτισμένα στις δασωμένες πλαγιές του Άσκιου. Ο στριφτερός ασφαλτόδρομος που οδηγεί στα Νάματα, σε ύψος 1.100 μ. ξεκινά στη νότια είσοδο του Σισανίου (υπάρχει σήμανση).
Κτισμένα στα μέσα του 18ου αιώνα, τα Νάματα (πήραν το όνομά τους από τα άφθονα πηγαία νερά του τόπου) αποτελούν μια ευχάριστη, όσο και απρόσμενη οικιστική έκπληξη του Άσκιου. Για τους επίδοξους πεζοπόρους, τα Νάματα είναι η αφετηρία του ορειβατικού μονοπατιού που οδηγεί μετά από 3,5 ώρες πεζοπορίας στην ψηλότερη κορυφή του Άσκιου (2.111 μ.).
Η όμορφη Βλάστη
Στη ράχη του κατάφυτου βουνού Μουρίκι, σε ύψος 1.200 μ. βρίσκεται κτισμένος αμφιθεατρικά ο τουριστικά αναπτυσσόμενος οικισμός της Βλάστης (παλαιότερα Μπλάτσι). Μόλις 6 χλμ. ανηφορικού δαντελωτού ασφαλτόδρομου χωρίζουν τη Βλάστη από το Σισάνι, ενώ καθ’ οδόν θα απολαύσετε μια αρκετά κοντινή, όσο και αποκαλυπτική θέα της κορυφής του Άσκιου.
Στα αξιοθέατα του γραφικού ορεινού οικισμού των 650 κατοίκων συγκαταλέγονται οι εκκλησίες και τα αρχοντικά του, καθώς και ο κατάφυτος με οξυές και βελανιδιές λόφος του Προφήτη Ηλία. Επισκεφθείτε επίσης το κτήριο του «Θωμαϊδείου Διδακτηρίου», δίπλα ακριβώς στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου, που κτίστηκε με την χορηγία του ευεργέτη Θωμαΐδη Κων/νου (1810–1891), μεγαλέμπορου καπνού από την Κων/πολη. Μπροστά ακριβώς από το κτήριο του Θωμαϊδείου Διδακτηρίου δεσπόζει το άγαλμα του Φιλικού-Χιλίαρχου και αγωνιστή Γιάννη Φαρμάκη (1772–1821), γέννημα-θρέμμα της Βλάστης.
Τέλος, για τους λάτρεις των ορειβατικών δραστηριοτήτων, στην κοντινή τοποθεσία «Ραχούλη Μακρυγιάννη Βλάστης», σε υψόμετρο 1.400 μ. λειτουργεί ένα σύγχρονο ορειβατικό καταφύγιο χωρητικότητας 60 ατόμων.
Σε περίπτωση ωστόσο που ο καθαρός αέρας του Άσκιου σας έχει ανοίξει την όρεξη, στην πλατεία του χωριού υπάρχουν ταβέρνες που σερβίρουν τοπικές μακεδονικές γεύσεις με συνοδεία κόκκινου γλυκόπιοτου κρασιού. Δοκιμάστε τους περίφημους σαρμάδες, ντόπια κρέατα μαγειρεμένα με λαχανικά στην άλμη. Εκτός από σαρμάδες, δοκιμάστε επίσης γιαπράκια (λαχανοντολμάδες με λάχανο τουρσί), πράσα σαγανάκι και ξινό τραχανά. Επίσης, αν σας αρέσουν τα τυροκομικά προϊόντα, προμηθευτείτε από τα τυροκομεία της Βλάστης εύγευστο μανούρι και φέτα.
Η συνέχεια της διαδρομής από το ορεινό βλαχοχώρι της Βλάστης προς την Πτολεμαίδα (24 χλμ.) διατρέχει τις βόρειες κατάφυτες πλαγιές του Άσκιου, με σαφώς κατηφορικό προσανατολισμό. Το θέαμα των θερμοηλεκτρικών εγκαταστάσεων της ΔΕΗ που σύντομα θα αντικρίσετε στο βάθος του ορίζοντα, σηματοδοτεί το τέλος μιας ταξιδιωτικής περιπέτειας σε μια ξεχασμένη γωνιά της μακεδονικής γης, που εξακολουθεί ωστόσο να βιώνει το παρόν της και να κοιτά μακριά στο μέλλον με δυνατές, ανεξίτηλες παραστάσεις και μνήμες του πλούσιου παρελθόντος της.
