Με πρωταγωνιστή τον Νέστο, το πέμπτο μεγαλύτερο ποτάμι της χώρας μας, και «κομπάρσους» τα 28 γραφικά χωριά (τα λεγόμενα Νεστοχώρια) που φιλοξενούνται στην κοιλάδα του Νέστου, η διαδρομή Ξάνθη – Τοξότες – Σταυρούπολη χαρακτηρίζεται ως μια αξέχαστη περιπλάνηση σ’ έναν τόπο ευλογημένο από τη φύση, με ανεπιτήδευτη ομορφιά, κοινή ιστορία και τεράστια οικολογική αξία.
Παρθένα δάση, βαθιές κοιλάδες, κατοικημένα αλλά και έρημα χωριά, πέτρινα παραποτάμια μονοπάτια και κελαρυστά ποτάμια συνθέτουν την πολυμορφική φυσιογνωμία του θρακικού τοπίου.
Πρόκειται για εικόνες πραγματικά μαγικές που ξυπνούν τις ναρκωμένες αισθήσεις του επισκέπτη και αποτελούν τις καλύτερες στιγμές που ζει η φύση εδώ, στη γη του Ορφέα.
Οι μαίανδροι του Νέστου
Οδηγώντας πάνω στην Εθνική οδό Ξάνθης-Καβάλας έχετε αφήσει πίσω σας την αρχόντισσα της Θράκης και κατευθύνεστε προς την Καβάλα. Στο 13ο χλμ. της εθνικής οδού θα στρίψετε στη δεξιά έξοδο προς τους οικισμούς Τοξότες και Γαλάνη.
Φτάνοντας στο χωριό Τοξότες αναζητήστε (υπάρχει κατατοπιστικότατη σήμανση) και ακολουθήστε στη συνέχεια τον δασικό-τουριστικό δρόμο, ο οποίος μετά από περίπου 30 χλμ. πορείας καταλήγει στο Νεστοχώρι Κομνηνά. Πρόκειται για μια ασφάλτινη διαδρομή η οποία, αν και κινείται σε παράλληλη κατεύθυνση με την κοίτη του ποταμού Νέστου, δεν προσφέρει οπτική επαφή με τον ποταμό παρά μόνο στην αρχή και στο τέλος της.
Καθοδόν προς τη θέση «Θέα», η στριφτερή ανηφορική διαδρομή θα σας περάσει αρχικά από τα Ίμερα. Πρόκειται για έναν μικρό μισο-εγκαταλειμμένο οικισμό σε υψόμετρο 1,200 μ. (απέχει 6 χλμ. από τους Τοξότες), ενώ 5 χλμ. αργότερα φτάνετε στη θέση «Θέα», σε υψόμετρο 1,100 μ. Εδώ σας περιμένει ένα ανυπέρβλητο όσο και ασύλληπτης ωραιότητας θέαμα: η κοίτη του Νέστου ελίσσεται σαν ένα τεράστιο φίδι πάνω στο καταπράσινο ορεινό τοπίο της περιοχής, σχηματίζοντας στο συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο τρεις εντυπωσιακούς μαιάνδρους.
Στη θέση «Θέα» βρίσκεται ένα από τα τρία παρατηρητήρια-κάμερες του τηλεματικού συστήματος «Ιχνηλάτης», που λειτουργεί με σκοπό την προστασία και την προβολή της περιοχής. Το εν λόγω σύστημα, που έχει τη βάση του στο χωριό Κομνηνά και λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια, επιτηρεί μια περιοχή 30,000 στρεμμάτων και οι τρεις κάμερες που διαθέτει είναι τοποθετημένες σε επιλεγμένα σημεία των Στενών του Νέστου (θέση «Θέα», θέση «Λιβερά» και θέση «Ταΐστρες Πουλιών». Παρεμπιπτόντως, τα Στενά του Νέστου έχουν χαρακτηριστεί ως Αισθητικό Δάσος και διέπονται από ειδικούς όρους περιβαλλοντικής προστασίας.
Θλιβερή εγκατάλειψη
Σε απόσταση 11 χλμ. από τη θέση «Θέα» θα συναντήσετε σε υψόμετρο 600 μ. τον οικισμό Κρωμνικό, που έχει εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του από τη δεκαετία του 1970. Γκρεμισμένοι τοίχοι, ερειπωμένες κατοικίες, σιωπή και μοναξιά συνθέτουν τη θλιβερή εικόνα που παρουσιάζει το παραδομένο στην φθορά του χρόνου Νεστοχώρι. Μοναδικό μνημείο του εγκαταλειμμένου οικισμού αποτελεί η μικρή εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, που περιμένει υπομονετικά τους λιγοστούς τολμηρούς ταξιδιώτες να ανάψουν ένα κερί.
Ο στενός οδικός άξονας οδηγεί μετά από 5.5 χλμ. στον μικρό οικισμό Άνω Λιβερά, ενώ σε κοντινή απόσταση (1.5 χλμ.) βρίσκεται ο όμορος εγκαταλειμμένος οικισμός Κάτω Λιβερά. Αμφότερα αυτά τα Νεστοχώρια παρουσιάζουν εικόνα ερήμωσης και εγκατάλειψης, ενώ ελάχιστες νεόκτιστες κατοικίες υπάρχουν στα όριά τους.
Από τα Κάτω Λιβερά, ένα πεζοπορικό μονοπάτι οδηγεί μετά από 3 χλμ. στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό των Λιβερών που έχει ανακαινιστεί και έχει μετατραπεί σε ξενώνα και χώρο αναψυχής για αυτούς που επιχειρούν να πεζοπορήσουν μέσα στα Στενά του Νέστου πάνω στις σηματοδοτημένες διαδρομές – μονοπάτια της παραποτάμιας περιοχής ή για αυτούς που διασχίζουν τον μαιανδρικό ποταμό της Θράκης με καγιάκ.
Μετά τα Άνω Λιβερά θα φτάσετε στην θέση «Ταΐστρες Πουλιών», όπου βρίσκεται εγκαταστημένη η τρίτη κάμερα του τηλεματικού συστήματος «Ιχνηλάτης». Τα περίπου 7 χλμ. που χωρίζουν κατόπιν τα Άνω Λιβερά από το χωριό Κομνηνά είναι στην πλειοψηφία τους κατηφορικά, ενώ δεν θα αργήσετε να δείτε στο βάθος του ορίζοντα την Σταυρούπολη, τον ποταμό Νέστο και τα Κομνηνά.
Μακεδονικός τάφος
Τα Κομνηνά φιλοξενούν περί τους 120 μόνιμους κατοίκους και παραμένουν ένας ακμαίος οικισμός της περιοχής. Μετά το καφεδάκι σας στη μικρή πλατεία του χωριού επισκεφθείτε το παλιό Δημοτικό σχολείο, ένα πέτρινο κτίσμα του 1930. Επίσης, μην παραλείψετε να μεταβείτε και στο κέντρο του τηλεματικού συστήματος «Ιχνηλάτης», όπου μπορείτε να μάθετε αρκετά ενδιαφέρονται στοιχεία αναφορικά με τις δυνατότητες του πρώτου τηλεματικού κέντρου που λειτούργησε στην Ελλάδα.
Στη διαδρομή Κομνηνά – Σταυρούπολη (5 χλμ.), η ευδιάκριτη πινακίδα σήμανσης που υπάρχει θα σας οδηγήσει 1 χλμ. μακριά από τον κεντρικό ασφαλτόδρομο, στον χώρο όπου ανακαλύφθηκε το 1953 από τον αρχαιολόγο Μακαρόνα ένας Μακεδονικός τάφος του 2ου π.Χ. αιώνα.
Δυστυχώς, το εν λόγω ταφικό μνημείο είχε ανακαλυφτεί και είχε συληθεί από τυμβωρύχους το 1903, οι οποίοι δυστυχώς έκλεψαν όλα τα πολύτιμα κτερίσματα που υπήρχαν μέσα στον τάφο. Το καλοδιατηρημένο νεκρικό μνημείο είναι ένας οικογενειακός τάφος που αποτελείται από τρία μέρη: τον διάδρομο, τον προθάλαμο και τον κυρίως τάφο με τις δυο νεκρικές κλίνες. Πριν επισκεφθείτε τον Μακεδονικό τάφο, αναζητήστε στα Κομνηνά τον φύλακα του αρχαιολογικού χώρου, για να σας ανοίξει τον χώρο του μνημείου.
H πόλη-σταυροδρόμι
Απλωμένη σε μια κατάφυτη περιοχή στις παρυφές της Ροδόπης και κοντά στην κοίτη του Νέστου, η Σταυρούπολη οφείλει την ονομασία της στη θέση που βρίσκεται κτισμένη, καθώς αποτελεί ένα καίριο σταυροδρόμι ανάμεσα στην Ξάνθη, τη Δράμα και την Καβάλα. Μεγάλο καπνοπαραγωγικό κέντρο και σημαντικό κεφαλοχώρι αλλοτινών εποχών, η Σταυρούπολη σήμερα (η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού Ξάνθης) φιλοξενεί μόλις 600 κατοίκους και παραμένει μια από τις πιο χαρακτηριστικές και παραδοσιακές πόλεις της Θράκης.
Καλοδιατηρημένες μακεδονικές κατοικίες, επιβλητικά αρχοντικά, ανηφορικά καλντερίμια και παραδοσιακά πέτρινα κτίσματα προσφέρουν στον επισκέπτη μια ατμόσφαιρα εποχής, των αρχών του 20ου αιώνα. Τότε που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Σταυρούπολη –μετά τη Μικρασιατική καταστροφή– πρόσφυγες από τον Πόντο.
Αφού ξεκουραστείτε στην πλατανοσκέπαστη πλατεία του χωριού, επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο της κωμόπολης που στεγάζεται σ’ ένα αναπαλαιωμένο κτήριο του δήμου, γνωρίστε την εκκλησία της Ευαγγελίστριας (1858) και τον ιδιαίτερα γραφικό σιδηροδρομικό σταθμό της Σταυρούπολης.
Αν θέλετε πάντως να γνωρίσετε τα Στενά του Νέστου μ’ ένα διαφορετικό τρόπο, μπορείτε από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Σταυρούπολης να πάρετε το τρένο και να φτάσετε μέχρι τους Τοξότες. Η διαδρομή του τρένου (διάρκειας 20-22 λεπτά) δίπλα στο ποτάμι είναι μοναδική, ενώ την παράσταση κλέβουν τόσο τα πάμπολλα τούνελ που υπάρχουν, όσο και το Αισθητικό Δάσος της περιοχής. Από τους Τοξότες μπορείτε να επιστρέψετε και πάλι στην Σταυρούπολη επιβιβαζόμενοι στο επόμενο τρένο που θα περάσει.
Δύο ιδιαίτεροι προορισμοί
Με ορμητήριο την Σταυρούπολη, μπορείτε να πραγματοποιήσετε δυο εξορμήσεις βόρεια της κωμόπολης, σε δυο διαφορετικούς, πλην ξεχωριστούς προορισμούς: στο Μακεδονικό κάστρο Καλύβας και στον εντυπωσιακό καταρράκτη του Λειβαδίτη.
Για να μεταβείτε στο Μακεδονικό κάστρο Καλύβας, θα οδηγήσετε στον οδικό άξονα Σταυρούπολης – Δράμας με κατεύθυνση το Παρανέστι. Στα όρια του οικισμού Νεοχώρι, η δεξιά διασταύρωση (υπάρχει σχετική πινακίδα) οδηγεί αρχικά στον οικισμό Ιωνικό (2 χλμ.) και κατόπιν στον αρχαιολογικό χώρο του Κάστρου Καλύβας (9 χλμ.). Πρόκειται για ένα οχυρωματικό έργο του 4ου π.Χ. αιώνα, κτισμένο σε υψόμετρο 650 μ. από τον Φίλιππο Β΄, που σκοπό είχε να εποπτεύεται το πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θράκη.
Για να προσεγγίσετε τον καταρράκτη του Λειβαδίτη, τον ψηλότερο καταρράκτη των Βαλκανίων (35 μ. ύψος), θα οδηγήσετε και πάλι πάνω στον οδικό άξονα Σταυρούπολης – Δράμας με κατεύθυνση το Παρανέστι.
Μόλις 6 χλμ. από την Σταυρούπολη στρίβετε δεξιά με κατεύθυνση τα χωριά Καρυόφυτο (6 χλμ.) και Λειβαδίτη (18 χλμ.). Περίπου 5 χλμ. βόρεια του οικισμού Λειβαδίτη, ο δρόμος διακλαδίζεται: δεξιά οδηγεί στο δασικό χωριό Ερυμάνθου (3,5 χλμ.), ενώ αριστερά μετά από 2 χλμ. καταλήγει στον χώρο αναψυχής του δασαρχείου.
Απ’ αυτό το σημείο, ένα σημαδοτημένο μονοπάτι μέσα σ’ ένα υπέροχο δασικό περιβάλλον θα σας οδηγήσει (μετά από μια κατηφορική διαδρομή διάρκειας 40 – 45 λεπτών) μπροστά στο εντυπωσιακό υδάτινο θέαμα του καταρράκτη Λειβαδίτη.
Εδώ η δύναμη του νερού για ακόμα μια φορά εκφράζει απόλυτα το μεγαλείο της τοπικής πληθωρικής φύσης και επιφυλάσσει άλλη μια αλησμόνητη έκπληξη στον ανήσυχο περιηγητή της ορφικής γης.
